Абас ауп ишыҟаз абиблиотека аишьа...

Хәажәкыра 29, 1921 шықәса рзы Аҟәа иаатит Ацентртә Жәлартә библиотека. Зыҩнқәа ирхыҵыз ауаа рышәҟәқәа аҳәынҭқарра иаҭан. Урҭ рышәҟәқәа рхыԥхьаӡара наӡон 100 нызқь том иреиҳаны. Ԥхынгәымза 8, 1922 шықәса рзы Аԥсны Жәлар ркомитет асовет ақәҵарала, Ацентртә Жәлартә библиотека ҟаҵан Ацентртә шәҟәыҵәахырҭа ҳәа. Нанҳәамза 6, 1921ш. рзы ирыдкылан Аԥснытәи АССР еизаку абибилотекатә ус Адекрет. Цәыббра 23, 1921ш. рзы Аԥсны Арратә-револиуциатә комитет иҭнажьуеит «Аԥсны абибилотекатә ус» азы адекрет, ареспубликатә библиотекатә система аиҿкаареи аҿиареи рзы ароль ду назыгӡаз. Рашәара 17, 1923ш. рзы иазыӡырҩын Аҟәа абиблиотекақәа рҭагылазаашьа азы ажәахә. Усҟантәи аамҭаз 14 библиотека ыҟан, афонд 26 нызқь шәҟәы. Аԥхьаҩцәа рхыԥхьаӡара есымза ирызҳауан. 1921-1923-тәи ашықәсқәа рзы Аҟәа аус руан абиблиотекақәа 14, урҭ рахьтә 12-библиотека еиҿыркаауеит азанааҭеидгылақәеи аусбарҭақәеи. 1925 шықәсазы иқәгылан ауездтә библиотекақәа ԥшьба раԥҵара. Иагьаартын ауездқәа зегьы рҿы абиблиотекақәа.

Ихадоу ауездтә библиотекақәа...

Мшаԥымза 5, 1926ш. рзы Аԥсны Жәлар ркомиссариат аколлегиа ақәҵара ҟанаҵоит Ацентртә шәҟәыҵәахырҭатә ахьӡ Ацентртә ақалақьтә библиотека (ААБ) ҳәа аԥсахразы, насгьы ауездтә библиотекақәа рзы ихаданы иҟаҵан. Ахархәагақәа ахьмаҷыз азы Ацентртә ақалақьтә библиотекаҿы, зегь раԥхьа иргыланы иаартын, абас еиԥш иҟаз аҟәшақәа: еиҭаҵуа абонемент, ашәҟәыҵәахырҭа, ажурналтәи аилыркаагатәи кәакь. Абиблиотека иазҳауан, аҭыԥантәи абиуџьет аҟынтәи иазоунажьуаз ахархәагақәа ирыбзоураны ашәҟәытә фонд хаҭәаауан, аха аԥхьаҩцәеи ашәҟәыҭареи рхыԥхьаӡара шмаҷыз иаанхон. Аԥсны Асовет мчра анышьақәгыла аԥхьатәи ажәашықәсазы абиблиотекатә ус ареспублика ҿыц акультура-рҵаратә амилаҭтә политикеи ирыхәҭаны иҟалоит. Аԥсныанапхгара иааиԥмырҟьаӡакәа азҿлымҳара арҭон абиблмотекатә ус аҿиара, акырынтә ишьҭыхын Аҟәа ақалақь аҿы иҷыдоу абиблиотекатә хыбра аргылара азҵаара.

Абиблиотекатә ԥсҭазаара 30-тәи ашықәсқәа рзы...

  1930 шықәсазы Ацентртә қалақьтә библиотека ахьӡ ԥсаххеит Аҟәатәи ақалақьтә библиотека ҳәа. Уи иаман ԥшь-ҿык, ашәҟәытә фонд наӡон 27 988 екземплиар шәҟәы рҟынӡа. Есышықәса абонемент иаҭаауан 1 116-ҩык аԥхьаҩцәа, урҭ рахьтә: 799-ҩык амаҵурауаа, 45-ҩык аҩныҳәсақәа, 143-ҩык аусуцәа, 123-ҩык аҵаҩцәа, 6-ҩык астахановкацәа, ашәҟәыҭара 38 нызқьи 948 екземплиар ыҟан. 1931 шықәса рзы еиҿкаан аконлхацәа рзы аԥхьарҭақәа, уи абиуџьет наӡон 8 211 мааҭ. 1933 шықәсазы еиҿкаан Аҟәатәи ахәыҷтәы библиотека. Ашәҟәытә фонд хыԥхьаӡара наӡон 2 123 екземплиар. Араионтә центрқәа зегьы рҿы иаартын араионтә библиотекақәа, иара убас ақыҭатә библиотекақәеи ашәҟәыԥхьарҭатә-ҩнқәеи. 40-тәи ашықәсқәа ралагамҭаз Аԥсны иаԥҵан абиблиотекатә хеидкыла. Аԥхьаҩцәа иахәҭоу аҩаӡарала рыдкыларазы ахархәара арҭон абиблиотекатә плакатқәа, алитература арекомендациатә сиақәа, абиблиографиатә рбагақәа, ашәҟәқәа рыхҳәаа. Ареспубликаҿы абиблиотекатә ус аиӷьтәра зда ԥсыхәа амам ак акәны ишыҟоу еилкааны Аԥснытәи АССР Жәлар ркомиссариат иазгәанаҭон: «Аԥсны Ареспубликатә библиотека аҟамзаара иахҟьоит иахәҭоу ацхыраара аԥхьаҩцәа иахьырмоуеи, иара убас араионтәи ақалақьтәи абиблиотекақәа рхеидкыла иахәҭоу аметодикатә напхгараҭара ахьрымами». 1938ш. август 28 рзы Аԥснытәи АССР Жәлар ркомиссариат ақәҵара ишьақәнаргылт: «Аԥснытәи АССР Ацентртә ақалақьтә библиотека Аԥснытәи АССР Ареспубликатә библиотека ҳәа аԥсахразы. Иара убас 26-ҩык Бақәатәи акомиссарцәа рыхьӡ зхыз Аҟәатәи ақалақьтә аԥхьарҭагьы уахь иадҵаны». Иааиԥмырҟьаӡакәа еиқәдыршәон еиуеиԥшымыз ауаажәларра-политикатәи егьырҭ атемақәеи ирызкны алитература арекомендациатә рбагақәа, аԥхьаҩцәа иҟарҵоз аҳәарала, еиқәдыршәон иҷыдоу азҵаарақәа рыла алитературатә сиа. Абиблиотека абиблиотекабжьаратә абонемент ала иамадан Қырҭтәылатәи ССР Карл Маркс ихьӡ зхыз Аҳәынҭқарратә азеиԥш библиотека, Москва - В. И. Ленин ихьӡ зху СССР Аҳәынҭқарратә библиотека, М. Е. Салтыков-Шьедрин ихьӡ зхыз Ленинградтәи азеиԥштә библиотека, Москватәи Қырҭтәи аҳәынҭқарратә университетқәа рбиблиотекақәа, Одессатәи ақалақьтә азеиԥшьтә библиотека, иара убас Аԥснытәи АССР араионтә библиотекақәа зегьы.

Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуӡӡаан...

Аџьынџьтәылатә еибашьра Дуӡӡа 1941-1945 шш. раан атәыла аҩнуҵҟатәи аԥсҭазаара зегьы аибашьра аамҭа аҽақәыршәаны аҽеиҭанакуеит, уи абиблиотекақәа русураҿгьы анырра ҟанаҵоит. Аибашьра аамҭазы абиблиотека аусзуҩцәа - гитатарцәан, ԥхьаҩцәан, аррахь ааԥхьаратә пунктқәа рҿы аусурақәа мҩаԥыргон. Абиблиотека аусура адҳәалан амш актуалтә зҵаарақәа, ианыԥшуан хымԥада ахҭыс хадақәа аибашьратә аамҭа апроблемақәа. Араҟа, иҟан алшара аилыркаагақәа, абжьгарақәа, аибашьра иазкызи ауаажәларра-политикатә зҵаарақәа ирызкызи. Адыррақәа роуразы еиуеиԥшым апроблемақәа ирыдҳәалаз алитературатә сиақәа. 1942 шықәсазы Ареспубликатә библиотекаҿы ирыҭан 600 инареиҳаны ҿырҳәалатәи ҩралатәи аилыркаагақәа. 1943 шықәсазы абиблиотекаҿы иҭаҩын 1200-ҩык аԥхьаҩцәа, 1944 шықәсазы 1500-ҩык. Афонд есышықәса иазҳауан, хыԥхьаӡара рацәала ироуеит Аџьынџьтәылатәи еибашьра Дуӡӡа аан иҭыҵыз ашәҟәқәа: ажәабжьқәеи апоевестқәеи реизгақәа. Аԥснытәи АССР Жәлар ркомиссариат ақәҵарақәа рҿы акырынтә иазгәарҭахьан абиблиотека аҭааҩцәа рхыԥхьаӡара аҳаракыра. Аибашьра анҵәамҭазы 82 нызқь рҟынӡа инаӡон. Шықәсак 54 нызқь еиҳан аԥхьарҭатә зал аҿы ашәҟәыҭара (шықәсыктәи аплантә уснагӡа 49 ныӡқь ахьарбаз).

Зынӡа иҟаӡамызшәа аибашьра...

Аибашьра ашьҭахьтәи апериод аан Ареспубликатә библиотека аусура еиӷьхоит: иазҳауеит ашәҟәытә фонд, аԥхьаҩцәа рхыԥхьаӡара, аштатқәа. Асекторқәа хатәы ҟәшақәаны иҟалеит, еиҿкаахеит аҟәша ҿыцқәа: атәым бызшәақәа рыла алитература, анота-музыкатә, атехникатә, ақыҭанхамҩатә литература уҳәа уб. егь. Ареспубликатә библиотека еиҳарак аҿиара иалагеит 1956 шықәса инаркны. Ашәҟәытә фонд иазҳаит 160 нызқь рҟынӡа, аԥхьаҩцәа рхыԥхьаӡара 6 нызқьи 670-ҩык ҟалеит. 1956 шықәсазы Аҟәа иаартын Қарҭтәи аҵаралашаратә ҵараиурҭа абиблиотекатә ҟәша змаз афилиал. Апрактика амҩаԥгаразы иалхын Ареспубликатә библиотека. 60-тәи ашықәсқәа ралагамҭаз ирлас-ырласны иаадыртуа иалагеит абиблиотека ҿыцқәа Гагра, Гәдоуҭа, Гал, Очамчыра, Тҟәарчал. 70-тәи ашықәсқәа раан иаладырҵәо иалагоит ипрогрессивтәу еизаку аилазаара. Раԥхьатәи еизаку аилатәара еиҿкаан Аҟәа, Очамчыра араион, Тҟәарчал.

Аҿыцрақәа иҟалаз...

1980 шықәсазы абиблиотека ииагахоит ахыбра ҿыцахь. 1981 шықәса, жәабран 17 рзы Аԥснытәи АССР Аминистрцәа рсовет аӡбарала, Ареспубликатә библиотека, Аԥсны жәлар рышәҟәыҩҩы Иван Гьаргь-иԥа Папасқьыр ихьӡ ахҵан. Мшаԥымза 27, 1983ш. рзы Ареспубликатә библиотека иаиуит анаукатә библиотека астатус, иагьахьыӡхеит И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Ареспубликатә аунверсалтә наукатә библиотека ҳәа. Анаукатә усҳәарҭа аҳасабала, уи инанагӡоз афункциақәеи ахырхарҭақәеи есышықәса рыҽдырҭбаауан. 90-тәи ашықәсқәа раан Аԥсны абиблиотекатә ус қәҿиарала, мҽхакыҭбаала еизҳауан, акультура-арккаратәи арҵаратәи аҳәынҭқарратә политика ахәҭак аҳасабала. Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьра 1992-1993 шш. ралагамҭаз И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зхыз Ареспубликатә аунвесалтә наукатә библиотека Аԥсны ихадаз библиотекан, атәылаҿацәҭҵаареи амилаҭтә литературеи ирыҵәахырҭан, аусбарҭақәа зегьы рбиблиотекақәа рзын иметодикатә координациатә центрын, уи аусура акәын изыдҳәалаз Аԥсны абиблиотекатә ус зегьы аҭагылазаашьа.

Аибашьра ианаҭаз аԥхасҭа...

Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьра атәыла арҿиаратә ҭынч ԥсҭазаара еиланагеит. Қырҭтәыла аоккупациатә ар хықәкыс ирымаз аԥсуа жәлар рықәхра мацара акәмызт, урҭ аԥсуаа рҭоурых зҳәоз зегьы дырцарц иашьҭан. Зегь раԥхьа иргыланы ирбылуеит Д. И. Гәлиа ихьӡ зху абызшәеи алитературеи, аҭоурыхи наукаҭҵааратә институт (1994 ш. раахыс Анаукақәа ракадемиа Аԥсуаҭҵааратә институт). Ара иҵәахын анаукатә усзуҩцәа рархив, аҭоурыхтә шәҟәқәа, ажәытәӡатәи анапылаҩырақәа, урҭ уаҳа реиҭашьақәыргылара залмыршахеит. Еимҵәан, анаҩс иқәыццышәаа иблын Аԥсны Аҳәынҭқарратә архив. Атәылатә библиотекатә фонд абжеиҳарак бжьаӡит, Аԥсны абиблиотекатә ус ааха ӷәӷәа аиуит. Иблын И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Ареспубликатәи аунверсалтә библиотекагьы. Уи ахыбра акырынтә артиллериала еихсын, ашәқәеи аԥенџьырқәеи аҿыхын. Иблын: абонемент, апериодика, атәым бызшәақәа рыла алитература, аԥхьарҭатә зал аҟәшақәа ирыҵанакуаз ашәҟәытә фонд, акаталогтә система аԥырхын. Иаанхаз ашәҟәқәа еиԥхьытта икаԥсан. Абиблиотека аусзуҩцәа абас ауп ишырбаз аибашьра еилганы ианааи русурҭахь. Абиблиотека аиқәырхаразы зегь раԥхьа иқәгылан ахыбра аремонт азуны, абиблиотекатә фонд аиҿкаара, ашәҟәқәа рыҵәахразы иахәҭоу аҭагылазаашьа аԥҵара.

Аиҭашьақәыргылара...

Абиблиотека аколлектив, аибашьра ашьҭахьтәи аамҭа ауадаҩра, амлакра, аӡын аҵаа ӷәӷәа агәхьаа мкыкәа, аус ду мҩаԥыргон: еиҭашьақәдыргылеит аԥхьарҭатә зал, апериодика, атәылаҿацәҭҵаареи амилаҭтә литературеи, абиблиографиеи рыҟәшақәа. Ареспубликатә библиотека аиҭарҿиара рыбзоуроуп уи аусзуҩцәа, зус иазҟазоу апатриотцәа-аентузиастцәа, изылшаз ашәҟәытә фонд аиқәырхареи ахьчареи. Абиблиотека аиҭарҿиара ибзоуроуп ҿыц иахагылаз анапхгаҩы - Борис Шьаликәа-иԥа Ҷолариа, изылзыршаз аибашьра ашьҭахь иаанхаз абиблиотекатә мазара аиқәыпхаразы имариамыз аус аиҿкаара.

Абиблиотека ашәқәа аатит...

Жьҭаарамза 18, 1995 шықәсазы Аԥсны аибашьра ашьҭахьтәи акультуратә ԥсҭазаараҿы иҟалеит акрызҵазкуа ахҭыс - аццышә иалган еиҭарҿиаз И. Гь. Папсақьыр ихьӡ зху Ареспубликатә аунверсалтә наукатә библиотека, аԥхьаҩцәа рзы ашәқәа аатуеит. Абҵара 27, 1998 ш. рзы Аԥсны аминистрцәа реилазаара ақәҵарала, Ареспубликатә библиотека иаиуеит Амилаҭтә библиотека астатус. Иагьахьыӡхоит Аԥсны Ареспублика И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә библиотека ҳәа. Аԥсны Аҳәынҭқарра есымшааира ацхыраара анаҭон Амилаҭтә библиотека аиҭашьақәыргылараҿы, аиҭарҿиараҿы. Абиблиотека анапхгара ирылдыршон агәыҳаларатәи, иҳәынҭқарратәым анаплакқәеи русеицура аиҿкаара. Урыстәылатәи Аҳәынҭқарратә библиотекаҿы ирыдгалаз аҭыжьымҭақәа рхыԥхьаӡара аҟынтә имҩаԥган, иагыз алитеатура аԥсышәалеи урыс бызшәалеи аԥшаареи алхреи, иагьааган Москвантәи Аҟәаҟа 21 нызқь екземплиар. Абиблиотка иаиут акомпиутерқәа, иахәҭаз апрограммала еиқәыршәаны, иара убас ацхыраагӡатә техника, абиблиотекатә технологиа ҿыцқәа раларҵәара алзыршашаз. Абиблиотекаҿы напы аркын ашәҟәқәеи ажурналқәеи рфонд ала, аелектронтә каталог аԥҵара.

Абиблиотека акапиталтә ремонт ашьҭахь аартра...

2011 шықәсазы Урыстәылатәи Афедерациа ианаҭо ахарџь ала Амилаҭтә библиотека акапиталтә ремонт иалагоит. Лаҵарамза 25, 2017 шықәсазы И. Гь. Папсқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә билиотека ахыбра аиҭашьақәыргылара ашьҭахь иаартын. Иахьа Амилаҭтә библиотека ахыбра ԥшӡоуп, аиудиториақәа ҭбаауп, илашоуп, иҟоуп аилатәаратә зал, акинозал, Аинтернет хархәара иаауҭаху аҟәша аҟны унатәаны, иуԥшаарц улшоит иуникалтәу заиура цәгьоу ашәҟәқәеи, агазеҭқәеи, ажурналқәеи, еиқәыршәоуп иахәҭоу атехналогиа ҿыцқәа рыла. Иара убас аԥхьаҩ имаҵ ауразы иҟоуп ицқьаны ишахәҭоу, еиԥш зус здыруа зыквалификациа еиҳараку абиблиотека аусзуҩцәа. Иахьа Аԥсны Аҳәынтқарраҿы И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә библиотека ԥхьаӡоуп икультуратә информациатә центрны.

Амилаҭтә библиотека еиҳабыс дахагылоуп Аԥсны зҽаԥсазтәыз акультура аусзуҩы Борис Шьаликәа-иԥа Ҷолариа.