Нанҳәамза 10 рзы И. Гь. Папасқьыр ихьӡ зху Амилаҭтә библиотекаҿы имҩаԥысит Ҳаири Қәҭарба ишәҟәы «Сыхдырҵәеит сыхҵәараххеит...» аӡыргара, Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгылеи арепатриациа ахадареи реиҿкаарала. Иара шьақәгылоуп х-шәҟәык рыла еиҭеигеит ауаажәларратә усзуҩы Оқтаи Чкотуа.

Аԥсны амҳаџьырра иазкны Ҳаири Қәҭарба ашәҟәы аҩра инапы заиркыз, зегь раԥхьаӡа инаргылан иара ихаҭа инырыз, дхәыҷы аахыс иаҳауаз атрагедиатә хҭысқәа ирылҵшәахеит. Раԥхьатәи ашәҟәы ҭыҵит 2005 шықәсазы, аҩбатәи 2006 ш. ахԥатәи 2011 шыҳәсазы. Уи аԥхьа Ҳаири Қәҭарба еиҭеигахьан Ҭырқәтәылан Баграт Шьынқәба иҭоурыхьтә роман «Ацынҵәарах» аԥсшәаҟынтә аҭырқәшәахь.

Иара ихьӡ Аԥсны раԥхьаӡа излаҳаҳазгьы убриала ауп. Убри аахыс Ҳ. Қәҭарбеи иҭоурыхтә ԥсадгьыли цҳаны ирыбжьалаз арӷәӷәара арҭбаара даҿуп.

Ароман азкуп Ҭырқәтәыла Акаԥа ақыҭан аԥсуаа нықәнагала нахыс ирхыргаз агәаҟра. Анаҩс ари ԥсыуа қыҭахоит хьӡысгьы иаиуеит Есма-Ҳаным ҳәа. Иахьагьы иԥсахым ари ақыҭа ахьӡ.

Аԥсны ауаажәларратә усзуҩы Оқтаи Чкотуа еиҭеигахьеит ҩ-шәҟәык, ахԥатәи аиҭагара аус адулара даҿуп.

Оқтаи Чкотуа иқәгылараҿ иазгәеиҭеит: ари ароманаҿ иаарԥшуп аԥсуа-дыга жәлар ирхыргаз агәаҟра, Ҭырқәтәыла инхо ҳџьынџьуааи, Кавказ иқәынхо егьырҭ ашьхаруа жәларқәа рхылҵышьҭрақәеи, дара аҭырқәцәагьы налаҵаны, аԥхьаҩцәа рыҩнуҵҟа азҿлымҳара ду роуит Ҳаири ироман актәигьы аҩбатәигьы ахәҭақәа. Еиуеиԥшымыз арҽхәаԥхьыӡқәеи, ахҳәаақәеи, агәаанагарақәеи рзыҟарҵеит асахьаркыратә ажәа азҟазацәа. Аҩымҭа ахы инаркны гәыцәра азызуа, ахҭысқәа еидызкыло аԥсуа аҵсқәа роуп. Уи даара ибзиоуп аҩымҭа ааӡагоуп, рҵага шәҟәык иаҩызоуп зыԥсадгьыл аҿы имиз, атәым дгьыл аҿы изызҳаз, зыжәлар гәагьа рҭоурыхи рҵаси рқьыбзи нагӡаны иззымдыруа мшыннырцә иҟоу абиԥарақәа рзы.

Апублицист, аиҭагаҩ Ҳаири Қәҭарба иҭабуп ҳәа реиҳәеит ишәҟәы аӡыргара зҽалазырхәыз зегьы. Уи иҳәоит роман дук аҩра салагап ҳәа сгәы иҭамызт, ус баша ҳдиаспора аҟны ҳхымҩаԥгашьа иазкны ажәабжьқәак сыҩлап ҳәа, абас ауп сшалагаз ашәҟәыҩра, нас ароман ахь ииазгап ҳәа сҽазыскит иахьынӡасылшазгьы сыздырам. Уи шәара шәоуп избарҭоу.

Ҳаири Қәҭарба 2007 шықәса раахыс далоуп Аԥсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла. Уи иҩамҭақәа ркьыԥхьхьеит Ҭырқәтәыла иҭыҵуа акыр ажурналқәеи агазеҭқәеи рҿы.